Franciszek Józef I
František Josef I

Dąbrówka: Mieszku, ja się zupełnie pogubiłam… Słyszałam o jakimś notebooku, mp3, tablecie, smartfonie… Kompletnie nie wiem, o co chodzi…. Te nowinki techniczne są nie dla mnie.

Mieszko: Nie taki diabeł straszny, jak go malują.  To wcale nie jest skomplikowane, poza tym dzięki tym wynalazkom życie jest łatwiejsze.

Dąbrówka: Nie dla mnie….

Mieszko: Przypominam sobie pewnego cesarza, który miał podobne wątpliwości, jak Ty.

Dąbrówka: Też nie odróżniał laptopa od tableta?

Mieszko: Nie, wtedy te rzeczy jeszcze nie istniały. Ale po kolei…. Tym cesarzem był Franciszek Józef I, który w wieku osiemnastu lat zasiadł na tronie Cesarstwa Austriackiego. Młody Franciszek został cesarzem w 1848 roku, gdy w Europie trwały zamieszki rewolucyjne - tak zwana Wiosna Ludów.

Dąbrówka: Czy Wiosna Ludów dotyczyła tylko Cesarstwa Austriackiego?

Mieszko: Wiosna Ludów objęła swym zasięgiem niemal całą Europę. W wielu krajach doszło do zamieszek, społeczeństwa domagały się więcej praw obywatelskich, zniesienia pańszczyzny; narody zaczęły mówić o swojej niepodległości, ponieważ przez lata zamieszkiwały obszary wchodzące w skład wielkich imperiów.

Dąbrówka: A co Franciszek miał z tym wspólnego?

Mieszko: Młody Franciszek należał do dynastii Habsburgów, która rządziła ogromnym obszarem Monarchii Habsburskiej.

Dąbrówka: Wcześniejszymi władcami byli Maria Teresa i Józef II, prawda?

Mieszko: Masz rację Dąbrówko – Maria Teresa była praprababką cesarza Franciszka Józefa I.

Mieszko: Franciszek Józef I był jeszcze nastolatkiem, gdy zasiadł na tronie, bo tak zadecydowali jego rodzice. Poprzednikiem Franciszka był jego wuj Ferdynand V, który sprawował władzę poprzez władzę regencyjną kierowaną przez kanclerza Klemensa Metternicha. W czasie rządów Metternicha odrzucono politykę reform, wzmocniono cenzurę oraz policję. Kanclerz był znienawidzony przez poddanych, tak samo jak Ferdynand V, który rządził nieudolnie. Właśnie dlatego w czasie rewolucji w 1848 roku społeczeństwo domagało się zmiany- Ferdynand podał się do dymisji, po nim rządy miał objąć jego brat Franciszek Karol. Zadecydowano jednak, że lepiej dla wizerunku Habsburgów będzie, gdy na tronie zasiądzie młody człowiek, niosący nadzieję na zmianę dotychczasowych rządów. Można powiedzieć, że w wyniku wydarzeń Wiosny Ludów cesarzem został Franciszek Józef I.

Dąbrówka: Trudno mi to sobie wyobrazić - nastoletni młodzieniec rzucony w wir wydarzeń historycznych….

Mieszko: Początki rządów Franciszka Józefa I nie były łatwe – wcześniej dochodziło do wystąpień mieszkańców Wiednia i Pragi, w monarchii wrzało. Społeczeństwo domagało się reform, zaczęto wysuwać między innymi postulaty dotyczące równouprawnienia języka czeskiego i niemieckiego w szkołach i urzędach.

Dąbrówka: Nie rozumiem….

Mieszko: Rządy panowania dynastii Habsburgów na ziemiach czeskich charakteryzowały się między innymi upadkiem znaczenia języka czeskiego, ponieważ w urzędach obowiązywał język niemiecki. Językiem czeskim natomiast porozumiewały się niższe warstwy społeczeństwa. Pod koniec XVIII w. (po wydaniu Patentu o zniesieniu poddaństwa 1781 przez Józefa II) do miast zaczęli przybywać poddani ze wsi, którzy porozumiewali się językiem czeskim. Właśnie wtedy światli obywatele uświadomili sobie, że są Czechami, a na co dzień posługują się językiem niemieckim. Wtedy rozpoczyna się okres tzw. odrodzenia narodowego, którego głównym celem było przeciwstawienie się germanizacji, przywrócenie czeskiego języka, kultury oraz tożsamości narodowej Czechów. Jednym z tematów czeskiego odrodzenia narodowego było zainteresowanie się prostym ludem – pisarze (Erben, Čelakovský, Němcová) zaczęli interesować się folklorem.

Dąbrówka: Nie wiedziałam….

Mieszko: W tym czasie uczeni, zgodnie z nurtami oświecenia prowadzili badania nad historią i językiem czeskim (Gelasius Dobner, Franciszek Marcin Pelcl). Kontynuatorem ich działań był Józef Dobrovský, który uważany jest za ojca slawistyki (nauki o językach słowiańskich). Do najwybitniejszych dzieł Dobrovskiego należy między innymi książka pt.: „Podstawy języka starosłowiańskiego”, która rozsławiła autora w Europie. Warto dodać, że chociaż Dobrovský języka czeskiego nauczył się dopiero w czasie nauki w gimnazjum, to uważany jest za ojca gramatyki współczesnego języka czeskiego. Jego dorobek naukowy pomógł innym uczonym w ich pracy. Ważną osobą tamtego okresu był niewątpliwie Józef Jungmann, który opracował pięciotomowy „Słownik czesko – niemiecki“. Słownik ten był dziełem przełomowym, dzięki któremu język czeski miał szansę się odrodzić.

Dąbrówka: Nigdy nie zastanawiałam się nad rolą uczonych w życiu każdego narodu…..

Mieszko: Warto wspomnieć jeszcze o Franciszku Palackim, założycielu wydawnictwa Macierz Czeska, w którym wydawano czeskie książki naukowe. Słownik Jungmanna był jednym z pierwszych dzieł wydanych przez Macierz Czeską. F. Palacký brał także czynny udział w pracy naukowej Muzeum Narodowego w Pradze (założonego w 1818 r.). Dla porównania: w 1802 roku założono w Cieszynie tak zwane Muzeum Szersznika (dziś: Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie) - jedno z najstarszych muzeów publicznych w Europie Środkowej, najstarsze muzeum publiczne w Polsce. W 1814 r. powstało Muzeum Śląskie w Opawie, w 1817- Muzeum Morawskie w Brnie.

Dąbrówka: Ojej, tak dużo dat… Nie zapamiętam wszystkich…

Mieszko: Nie musisz, ważne, abyś ogólnie się orientowała.

Dąbrówka: Uczeni tworzyli słowniki, zakładali muzea…A pisarze, poeci?

Mieszko: Świetne pytanie, Dąbrówko! Poeci zachęceni przez uczonych zaczęli na nowo tworzyć utwory w języku czeskim. Ważnymi postaciami byli: Karel Jaromír Erben, Božena Němcová, František Ladislav Čelakovský, Józef Kajetan Tyl.

Dąbrówka: Czy pan Kajetan Tyl napisał słowa do współczesnego hymnu czeskiego ?

Mieszko: Tak!  Wspólnie z Františkiem Janem Škroupem napisali w 1834 roku pierwsze dzieło sceniczne w języku czeskim pt.” Fidlovačka”. W utworze tym znajdowała się między innymi pieśń dwunasta pt.: „Kde domov můj”, która stała się hymnem narodowym Czechosłowacji w 1918 roku.

Dąbrówka: Czy w roku 1918 rządził Franciszek Józef I?

Mieszko: Cesarz Franciszek Józef I zmarł w 1916 roku. Na świecie trwała wtedy I wojna światowa, która wybuchła w 1914 roku. Incydentem, który rozpoczął działania wojenne było zabicie w Sarajewie następcy tronu Franciszka Ferdynanda, bratanka cesarza.

Dąbrówka: Kompletnie się pogubiłam…. Cesarz Franciszek Józef nie miał dzieci?

Mieszko: Cesarz Franciszek Józef I ożenił się ze swoją kuzynką Elżbietą Bawarską. Warto dodać, że rodzice wybrali dla cesarza na małżonkę starszą siostrę Elżbiety, ale Franciszek sprzeciwił się woli matki i ożenił z Elżbietą.

Dąbrówka: Dziwne czasy, gdy rodzice wybierają męża….Zresztą, coś na ten temat wiem.

Mieszko: Sissi (tak zdrobniale poddani nazywali cesarzową Elżbietę) także odwzajemniała uczucia młodego cesarza. Para doczekała się czworga dzieci: trzech córek i jednego syna. Niestety, żadne z dzieci nie objęło tronu po cesarzu.

Dąbrówka: Smutna historia…

Mieszko: Na domiar złego cesarz Franciszek Józef I stracił także żonę, która zginęła w Genewie z rąk włoskiego zamachowca.

Dąbrówka: To straszne!

Mieszko: Czasy przełomu wieków były naprawdę niespokojne. Po Wiośnie Ludów w Monarchii Habsburskiej na pierwszy plan zaczęły wysuwać się problemy narodowościowe związane z wielonarodowym charakterem monarchii. Czeskie odrodzenie narodowe przyczyniło się do wzrostu świadomości czeskiego narodu, coraz częściej dochodziło na tym tle do zamieszek. Odrzucenie przez Węgrów Patentu lutowego z 1861 roku przyczyniło się do utworzenia w 1867 roku Monarchii Austro-Węgierskiej. W skład tego państwa wchodziły: historyczne Królestwo Węgierskie łącznie ze Słowacją oraz kraj austriacki łącznie z krajem czeskim. Obie części monarchii były samodzielnymi państwami z wspólnym władcą oraz wspólnymi ministrami spraw zagranicznych. Rozpoczęła się nowa epoka w historii mieszkających na tych terenach narodów.

Dąbrówka: A jaki to ma związek z wynalazkami?

Mieszko: Wyobraź sobie, że cesarz Franciszek Józef I rządził 68 lat. Na jego oczach zmieniał się świat. Gdy zaczynał rządy jeździły powozy ciągnięte przez konie, u schyłku panowania cesarz jeździł (na początku niechętnie) automobilem.

Dąbrówka: Nie wiedziałam…

Mieszko: Cesarz Franciszek Józef I będąc już sędziwym władcą nie lubił korzystać z windy, którą zainstalowano w zamku, ponieważ wolał wchodzić po schodach. Nie wszystkie jednak wynalazki budziły u cesarza niechęć - uwielbiał na przykład jeździć koleją, miał specjalny pociąg, którym poruszał się po cesarstwie. Na rozkaz Franciszka Józefa I pokoje córek wyposażono w wentylatory, do których z czasem przekonał się także cesarz.

Dąbrówka: Wcale się nie dziwię, że cesarz nie miał zaufania do nowości. Wyrastał przecież w zupełnie innych czasach, niż przyszło mu żyć.