Rozwój XIX wieku
Rozmach XIX. století

Dąbrówka: Wyobraź sobie, że wczoraj późnym wieczorem wracałam do domu tramwajem i …..

Mieszko: I co?

Dąbrówka: Nagle tramwaj się zatrzymał, a wszystkie światła zgasły…

Mieszko: Brzmi nieźle...

Dąbrówka: Ja wcale nie byłam z tego powodu zadowolona, strasznie się wystraszyłam. Dzisiaj na samą myśl o tym mam dreszcze.  Na szczęście te ciemności trwały około pięciu minut.

Mieszko: E tam, króciutko.

Dąbrówka: Wyobrażasz sobie pięć minut w kompletnych ciemnościach?

Mieszko: Nigdy nie byłem w takiej sytuacji.

Dąbrówka: Jak ludzie w ogóle mogli żyć bez elektryczności?

Mieszko: Nigdy się nad tym nie zastanawiałem.

Dąbrówka: Właśnie przypomniałam sobie Františka Křižíka, którego nazywano „czeskim Edisonem”.

Mieszko: Edison wynalazł między innymi żarówkę elektryczną, prawda?

Dąbrówka: Masz rację. František Křižík natomiast udoskonalił lampę łukową. Nie pytaj mnie jednak o to, jak ten wynalazek działał, bo ja się na tym kompletnie nie znam. Wiem na pewno, że lampy łukowe Křižíka po raz pierwszy zostały pokazane na wystawie w Paryżu w 1881 roku. Na tej samej wystawie Graham Bell pokazał swój telefon.

Mieszko: Edison, Bell, Křižík – sami wynalazcy…..

Dąbrówka: Ach, zapomniałam Ci powiedzieć, że w XIX wieku nastąpił ogromny rozwój techniki. Wielki wpływ na ten rozwój miało odkrycie napędu parowego w XVIII wieku, które w znacznym stopniu przyczyniło się do tak zwanej rewolucji przemysłowej, mającej zasięg ogólnoświatowy. Ludzie zaczęli budować nowe maszyny, które ułatwiały pracę w fabrykach, hutach. Można powiedzieć, że uczeni wyrastali jak grzyby po deszczu, prezentując swoje odkrycia.

Mieszko: Tak jak František Křižík?

Dąbrówka: No właśnie. Wyobraź sobie, że František Křižík został nagrodzony, na wspomnianej wystawie w Paryżu, złotym medalem.

Mieszko: Nie wiedziałem…

Dąbrówka: Warto dodać, że František Křižík zbudował pierwszą elektrownię na ziemiach czeskich, pierwszy tramwaj elektryczny w Pradze oraz automobile elektryczne. Křižík w znacznym stopniu przyczynił się także do rozbudowania sieci kolejowej.

Mieszko: Teraz już wiem, dlaczego nazywano go „czeskim Edisonem”…

Dąbrówka: A słyszałeś o „ śląskim Stephensonie”?

Mieszko: Stephenson był przecież Anglikiem, który w roku 1814 zaprojektował lokomotywę parową.

Dąbrówka: Masz rację, jednak w roku 1815 pochodzący ze Śląska Cieszyńskiego Józef Bożek zbudował pierwszy na kontynencie europejskim powóz z napędem parowym, a dwa lata później łódź z takim samym napędem. Józef Bożek ukończył gimnazjum w Cieszynie, potem studiował w Brnie oraz w Pradze. Właśnie w Pradze skonstruował zegar dla Instytutu Astronomicznego, automatyczny warsztat tkacki, maszynę do szlifowania zwierciadeł.

Mieszko: Prawdziwy wynalazca!

Dąbrówka: Wiek XIX charakteryzował się na ziemiach czeskich ogromnym wzrostem gospodarczym. Kraje czeskie były w tym okresie najbardziej rozwiniętą częścią Monarchii Habsburskiej. Zakładano elektrownie, oświetlano ulice i wnętrza domów, wprowadzano nowe urządzenia w fabrykach, hutach, kopalniach, cukrowniach. W latach osiemdziesiątych XIX wieku zbudowano w Pradze system wodociągów, które poprawiły jakość życia mieszkańców. Zaczęto budować piękne kamienice, szkoły, teatry. Warto wspomnieć pewnego uczonego, dzięki któremu powstało wiele wspaniałych budowli. Josef Hlávka był znanym architektem, który wspierał finansowo między innymi szkoły - dzięki jego pomocy założono Czeską Akademię. Hlávka wspierał także ubogich studentów, to właśnie z jego inicjatywy zbudowano pierwszy dom studencki.

Mieszko: Bardzo miły pan…

Dąbrówka: Śmiało można powiedzieć, że Hlávka był prawdziwym mecenasem sztuki. Pieniądze, które zarobił od razu przeznaczał na pomoc potrzebującym osobom prywatnym oraz instytucjom, ponieważ wiedział, że w ten sposób pomaga przyszłym pokoleniom. O młodych ludziach myślał też, żyjący wcześniej, Jan Evangelista Purkyně - światowej sławy czeski fizjolog, który we własnym domu umożliwiał studentom prowadzenie obserwacji pod mikroskopem. Warto wspomnieć o tym uczonym, ponieważ dokonał ważnych odkryć w dziedzinie budowy komórek. Jako jeden z pierwszych twierdził, że dzięki odciskom palców można identyfikować osoby. Dzięki własnemu zaangażowaniu oraz uporowi doprowadził do otwarcia wydziału fizjologii we Wrocławiu, na tamtejszym uniwersytecie. Prawie trzydzieści lat był związany z Wrocławiem, w którym prowadził swoje badania.

Jan Evangelista Purkyně

Mieszko: Jak przystało na uczonego….

Dąbrówka: Warto w tym miejscu powiedzieć o czeskim lekarzu, który badając zachowania chorych osób odkrył istnienie czterech grup krwi. Lekarzem tym był Jan Janský, specjalizujący się w psychiatrii. Cztery grupy krwi oznaczył cyframi rzymskimi: I, II, III, IV. Niestety jego odkrycie nie było zaakceptowane od razu przez społeczność międzynarodową, bowiem za odkrywcę grup krwi uważano austriackiego lekarza K. Landsteinera. Dopiero w roku 1921 społeczność lekarzy uznała pierwszeństwo czeskiego uczonego, ponieważ Landsteiner oznaczył tylko trzy grupy krwi.

Jan Janský

Mieszko: Opuściliśmy już wiek XIX?

Dąbrówka: Masz rację, chciałam jednak wspomnieć o tych postaciach, znanych przecież na całym świecie.

Mieszko: O kim jeszcze powinniśmy pamiętać, mówiąc o XIX wieku?

Dąbrówka: Mówiąc o rozwoju gospodarczym na ziemiach czeskich w XIX wieku nie możemy zapominać o założycielach firmy „Laurin & Klement“, którzy w roku 1895 zaczęli produkować rowery „Slavia“ znane na całym świecie. Z czasem produkcję rozszerzono o motocykle, aż wreszcie zaczęto produkować automobile.

Mieszko: Widziałem na starych fotografiach te samochody - cudeńka….

Dąbrówka: Ja się nie znam na motoryzacji, rowery ładne, ale samochody… zwyczajne…

Mieszko: A na czym Ty się w ogóle znasz?

Dąbrówka: Na muzyce, poezji, malarstwie.

Mieszko: Znasz jakiegoś przedstawiciela tych dziedzin, który tworzył w XIX wieku?

Dąbrówka: W 1868 roku rozpoczęto budowę Teatru Narodowego w Pradze. Uroczyste otwarcie teatru nastąpiło w 1881 roku, a w 1883 roku doszło do drugiego otwarcia, ponieważ wcześniej budynek strawił pożar. Jeżeli chodzi o muzykę to w świecie na pewno do dzisiaj jest znany Bedřich Smetana, autor między innymi opery „Prodaná nevěsta“ („Sprzedana narzeczona“), którą po raz pierwszy wystawiono w roku 1866. Smetana zaliczany jest do kompozytorów epoki romantyzmu, tak samo zresztą jak Antonín Dvořák, którego opera „Čert a Káča“(„Diabeł i Kasia”) cieszy się do dzisiaj powodzeniem.

Mieszko: Widzę, że się orientujesz…

Dąbrówka: Jeżeli chodzi o literaturę drugiej połowy XIX wieku, to warto wspomnieć, że Karel Jaromír Erben napisał zbiór  wierszy pt. „Kytice". W 1854 roku natomiast Božena Němcová napisała powieść „Babička” („Babunia”). Warto dodać, że w drugiej połowie XIX wieku istniały następujące grupy literackie: „Májovci” (m.in. Jan Neruda), „Ruchovci”- należał do nich Svatopluk Čech, sympatyzował z nimi także Alois Jirásek (autor powieści historycznych) oraz „Lumírovci”, do których należał J.Vrchlický.

Mieszko: Nie słyszałem o tych pisarzach i poetach, ale widziałem film pt.”Babička”, który został nakręcony na podstawie powieści Boženy Němcowej.

Dąbrówka: Czy widziałeś jakiś plakat Alfonsa Muchy?

Mieszko: Nie widziałem.

Dąbrówka: W takim razie zapraszam Cię do Muzeum Alfonsa Muchy w Pradze, tam dowiesz się więcej na temat artysty, którego znają wszyscy miłośnicy sztuki na świecie.

Božena
Němcová