Powstanie
samodzielnych republik
Republika Czeska, Republika Słowacka
Vznik samostatných republik
Česká republika, Slovenská republika

Mieszko: Dąbrówko wytłumacz mi proszę, czy Czechy, Czechosłowacja i Republika Czeska jest nazwą tego samego państwa.

Dąbrówka: Niezupełnie. Spróbuję Ci to wyjaśnić. Jak wiesz, sąsiadami Polski na południu są Republika Czeska i Republika Słowacka. Wyobraź sobie, że były czasy, gdy Polska na południu graniczyła z jednym sąsiadem.

Mieszko: Nie rozumiem…

Dąbrówka: W latach 1918-1993 dzisiejsza Republika Czeska i Republika Słowacka tworzyły jedno państwo – Czechosłowację.

Mieszko: Nic z tego nie rozumiem…

Dąbrówka: Cofnijmy się więc jeszcze bardziej. Pamiętasz cesarza Franciszka Józefa I, wybuch i koniec I wojny światowej?

Mieszko: Oczywiście. I wojna światowa zakończyła się w 1918 roku.

Dąbrówka: Świetnie! Sytuacja polityczna w Europie przed wybuchem I wojny światowej była bardzo złożona. W Europie żyły narody, które nie posiadały własnych państw, ponieważ wchodziły w skład mocarstw, np. Polska była podzielona między trzy państwa zaborcze: Austrię, Prusy oraz Rosję. Ziemie czeskie natomiast stanowiły część Austro-Węgier.

Mieszko: Przypominam sobie, że to był burzliwy czas w historii Europy.

Dąbrówka: No właśnie. Zakończenie działań wojennych przyniosło wielkie zmiany w Europie, rozpadły się cesarstwa, a na ich miejscu powstały nowe państwa.

Mieszko: Wojna była szansą na odzyskanie niepodległości?

Dąbrówka: Gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta…

Mieszko: Tym trzecim były narody, które walczyły o niepodległość?

Dąbrówka: Tak, w 1918 roku na mapie pojawiły się między innymi Polska oraz Czechosłowacja. 28 października 1918 na placu Wacława w Pradze ogłoszono powstanie Republiki Czechosłowackiej, która obejmowała Czechy, Morawy, Śląsk, Słowację i Ruś Zakarpacką.

Mieszko: Czy Czechosłowacja powstała w wyniku połączenia ziemi czeskich oraz słowackich, które wcześniej wchodziły w skład monarchii habsburskiej?

Dąbrówka: Właśnie tak było. Należy dodać, że Austro-Węgry ze względu na zamieszkujące je narody były państwem wielonarodowym. Okres czeskiego odrodzenia narodowego przyniósł pogłębienie świadomości narodowej Czechów, którym zaczęło przeszkadzać to, że nie posiadają własnego państwa i są uzależnieni od wpływów niemieckich. W podobnym położeniu była Słowacja, która broniła się przed wpływami Węgrów.

Mieszko: Czesi i Słowacy połączyli swoje siły?

Dąbrówka: Razem raźniej - jak powiada stare przysłowie. W związku z zaistniałą sytuacją na arenie międzynarodowej Czesi i Słowacy połączyli siły i zadecydowali, że utworzą wspólne państwo.

Mieszko: Teraz nie ma Czechosłowacji….

Dąbrówka: Obecnie istnieją dwa państwa: Republika Czeska i Republika Słowacka.

Mieszko: To znaczy, ze Czechosłowacja się rozpadła?

Dąbrówka: Masz rację Mieszku. W roku 1993 doszło do tzw. rozpadu Czechosłowacji.

Mieszko: Dlaczego?

Dąbrówka: To dość złożony problem. Czesi i Słowacy żyli kilkadziesiąt lat wspólnie w obrębie Czechosłowacji.

Mieszko: W zupełnej zgodzie?

Dąbrówka: Niezupełnie. Przed wybuchem II wojny światowej w wyniku układu monachijskiego we wrześniu 1938 roku czeskie pogranicze - Sudety, zamieszkałe w większości przez Niemców zostało włączone do Rzeszy Niemieckiej. Zaolzie i Spisz zostały natomiast zajęte przez Polskę, która wykorzystała dogodną sytuację międzynarodową. Chodziło o to, że w czasie nacisków Adolfa Hitlera na Czechosłowację (układ monachijski), rząd polski przekazał Czechom ultimatum, w którym żądał oddania Zaolzia. Rząd czechosłowacki zgodził się spełnić polskie warunki i Czechosłowacja przekazała Polsce sporne tereny. Po uzgodnieniu spraw związanych ze zmianami granicznymi na teren Zaolzia wstąpiły, witane przez polską społeczność, 35-tysięczne oddziały. Południową Słowację i Ruś Zakarpacką natomiast zajęły Węgry. Słowacy ogłosili autonomię, tzn. założyli Republikę Słowacką zależną od Niemiec hitlerowskich, której prezydentem został ksiądz Jozef Tiso. 15 III 1939 wojska niemieckie zajęły pozostałe tereny terytorium czeskiego, włączając je do tzw. Protektoratu Czech i Moraw.

Mieszko: Nie wiedziałem…. Czy doświadczenia wojenne przyczyniły się do rozpadu Czechosłowacji?

Dąbrówka: Na rozpad Czechosłowacji wpływ miało wiele czynników. W roku 1945 po kapitulacji Niemiec Czechosłowacja odrodziła się w granicach sprzed Układu Monachijskiego jako Republika Czechosłowacka, z małym wyjątkiem-Ruś Zakarpacką odstąpiono ZSRR. W roku 1960 oficjalną nazwę państwa zmieniono na Czechosłowacką Republikę Socjalistyczną (ČSRR). Nazwa ta obowiązywała do 1990 roku, w którym doszło do rozpadu systemu komunistycznego w Europie.

Mieszko: Usunięcie z oficjalnej nazwy państwa wyrazu „socjalistyczna” było dowodem na zmianę ustroju, prawda?

Dąbrówka: Tak - koniec lat osiemdziesiątych XX wieku należy do burzliwych w dziejach Europy. To właśnie w roku 1989 doszło do pierwszych wolnych wyborów w Polsce, upadku muru berlińskiego, również w Czechosłowacji doszło do zmian. Brutalnie rozpędzona demonstracja studentów w Pradze (17 XI) rozpoczęła tzw. Aksamitną Rewolucję, w czasie której doszło do upadku czechosłowackiego reżimu komunistycznego. Pod naciskiem opozycji komuniści zrezygnowali z kierowniczej roli w państwie. W 1990 roku Czechosłowacja zmieniła nazwę – powstała Czeska i Słowacka Republika Federacyjna. Nowa republika nie istniała długo, ponieważ na mocy uchwały parlamentu federalnego doszło do rozpadu Czechosłowacji - 31 grudnia 1992 przestała istnieć Czeska i Słowacka Republika Federacyjna. 1 stycznia 1993 roku powstały dwa odrębne państwa: Republika Czeska oraz Republika Słowacka.

Mieszko: Czy wszyscy mieszkańcy chcieli rozpadu Czechosłowacji?

Dąbrówka: Na pewno nie. Sam prezydent V. Havel zrezygnował z funkcji prezydenta, protestując w ten sposób przeciw podziałowi Czechosłowacji. Wydawać by się mogło, że mieszkańcy Czechosłowacji nie przywiązywali do tej sprawy tak dużej wagi jak politycy. Przez wspólne współżycie na przestrzeni dziejów obydwa narody przyzwyczaiły się do siebie, mieszkańcy narodowości czeskiej i słowackiej pracowali przecież w tych samych zakładach pracy. W telewizji występowała para prowadzących, mówiących każdy w swoim języku ojczystym (słowackim i czeskim), tak samo wyglądała sytuacja w programach telewizyjnych, serialach, bajkach dla dzieci.

Mieszko: To bardzo ciekawe, chyba szkoda, że doszło do rozpadu...

Dąbrówka: Życie w zmienionych warunkach politycznych (po Aksamitnej Rewolucji) przyniosło zmianę na scenie politycznej w Czechosłowacji. Od 1 stycznia 1993 roku Republika Czeska stała się samodzielnym państwem, opartym na zasadach konstytucji uchwalonej przez parlament czeski. Pierwszym prezydentem został Václav Havel, który przez dwie kadencje sprawował rządy jako prezydent. Jego następcą został w roku 2003 Václav Klaus,  który wcześniej był premierem Czeskiej Republiki Federacyjnej. W tym samym okresie premierem Słowackiej Republiki Federacyjnej był V. Mečiar. Zmiany demokratyczne w Czechach doprowadziły do tego, że w 1999 roku Republika Czeska przystąpiła do Paktu Północnoatlantyckiego (NATO), a w 2004 roku stała się członkiem Unii Europejskiej.

Mieszko: Teraz na pewno nie pomylę Czechosłowacji z Republiką Czeską….