Václav Havel

Mieszko: Dąbrówko, wyglądasz jakoś inaczej...

Dąbrówka: Zauważyłeś? Mam na sobie kolorową chustę w szkocką kratę (inna nazwa to tartan), której nazwa pochodzi od nazwiska ostatniego prezydenta Czechosłowacji i pierwszego prezydenta Republiki Czeskiej.

Mieszko: Havel?

Dąbrówka: Masz rację! Václav Havel był najwybitniejszą postacią najnowszej historii Czech. Havel urodził się w 1936 roku w rodzinie praskich przedsiębiorców.

Mieszko: Urodził się przed II wojną światową?

Dąbrówka: Tak, urodził się przed wojną. Młody Václav nie mógł niestety realizować swoich marzeń o szkole średniej, ponieważ władze komunistyczne nie wyraziły zgody na kontynuowanie nauki w wybranej przez niego szkole. Havel pochodził z zamożnej (przed wojną) rodziny, co nie do końca podobało się rządzącym; dlatego zamiast do szkoły humanistycznej, skierowano go do technicznej. Warto wspomnieć, że przez pewien czas Havel pracował nawet jako pracownik laboratorium.

Mieszko: Zrezygnował z marzeń?

Dąbrówka: Nie zrezygnował - uczył się w szkole wieczorowej dla pracujących - tam zdał maturę.

Mieszko: Nie poddał się…

Dąbrówka: Nie tylko nie poddał się, ale zaczął nawet opisywać otaczającą go rzeczywistość: pisał wiersze oraz sztuki teatralne. A czasy wtedy były niełatwe. W Czechosłowacji, tak samo zresztą jak i w Polsce, rządzili komuniści. Władzę stanowiła jedna partia, której trzeba było podporządkować wszystkie dziedziny życia. Pod koniec lat sześćdziesiątych (w roku 1968), społeczeństwo czechosłowackie domagało się reform systemu komunistycznego. Pierwszym sekretarzem Komunistycznej Partii Czechosłowacji (KPCz) został wybrany Alexander Dubček, który chciał wprowadzić tak zwany „socjalizm z ludzką twarzą“. Społeczeństwu obiecano między innymi rozszerzenie swobód obywatelskich poprzez zniesienie cenzury, zapowiedziano reformy gospodarcze. Ten okres w historii Czechosłowacji określany jest jako Praska Wiosna.

Mieszko: Udało się?

Dąbrówka: Niezupełnie, ponieważ w nocy z 20 na 21 sierpnia 1968 roku wkroczyło do Czechosłowacji ok. 200 tys. żołnierzy wojsk Układu Warszawskiego, aby stłumić polityczne reformy Praskiej Wiosny. Przywódcy Związku Radzieckiego obawiali się, że w ślad za Czechosłowacją pójdą inne państwa. W wyniku tej interwencji doszło do zmiany rządu Czechosłowacji, przywrócono cenzurę, ograniczono działalność nowo powstałych organizacji - rozpoczął się okres tzw. „normalizacji“.

Mieszko: Układ Warszawski ma coś wspólnego z Warszawą?

Dąbrówka: Tak, właśnie w Warszawie (w 1955 roku) doszło do podpisania sojuszu wojskowego między Związkiem Radzieckim oraz państwami, które były od niego uzależnione: Polska, Czechosłowacja, Węgry, Bułgaria, Rumunia, Niemiecka Republika Demokratyczna.

Mieszko: To dziwne, żeby jakieś państwo było uzależnione od innego.

Dąbrówka: Po zakończeniu II wojny światowej doszło do podziału Europy na tzw. zachodnią (państwa stanowiące same o sobie) oraz wschodnią, która była podporządkowana Związkowi Radzieckiemu. Ten układ zmienił się dopiero w 1989 roku, kiedy doszło w Europie do wielu zmian, takich jak: pierwsze wolne wybory w Polsce, Rewolucja Aksamitna w Czechosłowacji i upadek muru berlińskiego w Niemczech.

Mieszko: A jednak obywatelom nie podobała się taka sytuacja?

Dąbrówka: Masz rację Mieszku, ludzie zaczęli coraz bardziej mówić o swoich prawach, zauważyli także, że wspólnie stanowią siłę, która może zmienić sytuację w ich krajach. I tak się też stało. Początek lat dziewięćdziesiątych przyniósł nowy okres w historii Polski i Czechosłowacji.

Mieszko: Wróćmy do Havla. Co się z nim w tamtym czasie działo?

Dąbrówka: Václav Havel pod koniec lat pięćdziesiątych odbył dwa lata obowiązkowej, zasadniczej służby wojskowej.

Mieszko: Jak to obowiązkowej?

Dąbrówka: Takie wtedy obowiązywało prawo. Ówczesna sytuacja polityczna nie dawała w tej kwestii mężczyznom wyboru - pełnoletni obywatele Czechosłowacji (podobnie było w Polsce) musieli odbyć zasadniczą służbę wojskową.

Mieszko: A gdy mężczyzna nie chciał iść do wojska?

Dąbrówka: Wtedy niestety szedł do więzienia. Na szczęście sytuacja się zmieniła, gdy wprowadzono zawodową armię, do której zgłaszają się osoby, które chcą być żołnierzami.

Mieszko: I co było dalej?

Dąbrówka: Václav Havel pracował w praskim teatrze (Divadlo Na zábradlí), najpierw w dziale technicznym, później został asystentem reżysera. Havel pisał sztuki teatralne, w których otwarcie krytykował cenzurę oraz opowiadał się za wprowadzeniem reform. Taka postawa nie podobała się ówczesnej władzy, dlatego po stłumieniu Praskiej Wiosny zakazano wystawiania jego sztuk - był dysydentem, inaczej mówiąc opozycjonistą. Vaclav Havel został zmuszony do opuszczenia teatru, dlatego też przez pewien czas pracował nawet w browarze. Na uwagę zasługuje fakt, że w tym samym czasie w Austrii przyznano Havlowi nagrodę państwową w dziedzinie literatury europejskiej.

Mieszko: Dziwna sytuacja… Havel we własnym kraju był prześladowany, a za granicą był nagradzany….

Dąbrówka: Mówiłam wcześniej, że to były dziwne czasy….Nie brakowało jednak odważnych ludzi, którzy bronili swoich przekonań, nawet za cenę prześladowań. Do takich osób należał na pewno Václav Havel, który w roku 1977 przyczynił się do powstania stowarzyszenia antykomunistycznego, które znamy pod nazwą Karta 77 /Charta77/. Karta 77 to także nazwa dokumentu, który na początku podpisały 242 osoby, by w ten sposób zaprotestować przeciwko sytuacji politycznej w Czechosłowacji. Karta 77 miała swoich reprezentantów, czyli rzeczników: Václav Havel, filozof Jan Patočka oraz minister spraw zagranicznych w okresie Praskiej Wiosny Jiří Hájek.

Mieszko: Na czym polegała działalność Karty77?

Dąbrówka: Stowarzyszenie wydawało dokumenty, w których krytykowano sytuację w Czechosłowacji. Zwracano uwagę między innymi na niedotrzymywanie umów międzynarodowych (jeżeli chodzi o prawa człowieka), ograniczenie wolności słowa, religii, prześladowania w miejscu pracy lub też zwalnianie z pracy z powodów politycznych.

Mieszko: To pewnie wszyscy obywatele włączyli się do tego ruchu, prawda?

Dąbrówka: Niestety nie, społeczeństwo czechosłowackie nie było wtedy jeszcze gotowe na takie działania. Karta 77 nie miała tak ogólnego charakteru, jak na przykład Solidarność w Polsce. Nie ulega jednak wątpliwości, że przedstawiciele i zwolennicy Karty 77 byli ludźmi odważnymi, którzy czuli obowiązek nazywania rzeczy po imieniu. Niestety za swoją działalność wiele osób było prześladowanych i osadzonych w więzieniach. Jan Patočka wkrótce po przesłuchaniach przez tajną policję zmarł. Rodzinę Jiřígo Hájka szykanowano (żona nie mogła pracować w swoim zawodzie, syn nie mógł studiować). Václav Havel został skazany na więzienie, gdzie w sumie przebywał (z przerwami) prawie pięć lat.

Mieszko: Nie potrafię sobie tego nawet wyobrazić…

Dąbrówka: Warto dodać, że Václav Havel został współzałożycielem Komitetu Obrony Niesprawiedliwie Prześladowanych (w skrócie VONS – Výbor na obranu nespravedlivě stíhaných), którego zadaniem było mówienie o więźniach politycznych i domaganie się ich uwolnienia. Havel doskonale znał sytuację więźniów, ponieważ jego więziono także z powodów politycznych.

Mieszko: A potem został prezydentem Czechosłowacji? Władze zgodziły się na to?

Dąbrówka: Nie od razu. Jak wcześniej wspomniałam, Václav Havel był wielokrotnie więziony, co jednak nie wpłynęło na zmianę jego poglądów. Pomimo trudnych warunków i pogarszającego się ciągle zdrowia Havel walczył o wolność słowa oraz poszanowanie ludzkich praw. Pod koniec lat osiemdziesiątych w Europie doszło do zmian politycznych: w Polsce (czerwiec 1989) odbyły się pierwsze wolne wybory do parlamentu, we wschodnich Niemczech władze komunistyczne także wycofały się z życia publicznego, w Czechosłowacji natomiast coraz częściej dochodziło do demonstracji.

Mieszko: Słyszałem o Aksamitnej Rewolucji…

Dąbrówka: Właśnie wtedy (w roku 1989) doszło do zmian politycznych w Czechosłowacji, określanych jako Aksamitna Rewolucja. Początkiem był dzień 17 listopada 1989 roku, gdy na plac Wacława w Pradze szli studenci, którzy chcieli upamiętnić rocznicę śmierci studenta Jana Opletala (zabitego przez hitlerowców w roku 1939). Pokojowa demonstracja zaczęła przeradzać się w wiec, na którym słychać było hasła antykomunistyczne. Do akcji wkroczyła policja, która rozpędziła demonstrację. Symbolem tamtego wydarzenia stały się kwiaty (goździki) wręczane policjantom przez studentów. W następnych dniach doszło do kolejnych demonstracji. Z inicjatywy Havla powołano do życia stowarzyszenie Forum Obywatelskie, które domagało się odejścia od władzy komunistów. 20 listopada doszło do demonstracji na placu Wacława, w której udział wzięło dwieście tysięcy ludzi. To właśnie wtedy czeska piosenkarka Marta Kubišová zaśpiewała z balkonu słynną pieśń Modlitwę dla Marty oraz hymn Czechosłowacji. Władze komunistyczne rozpoczęły rozmowy z opozycją, które nie przyniosły rezultatów, wobec czego Forum zapowiedziało, że na początku grudnia odbędzie się znowu strajk generalny. Warto wspomnieć, że strajk generalny odbył się 27 listopada w godzinach od 12:00 - 14:00. W wyniku narastającego niezadowolenia wśród społeczeństwa premier Adamec zrezygnował z funkcji, a powołany na to stanowisko Márian Čalfa zgodził się na powołanie nowego rządu, w skład którego weszli członkowie opozycji. Po zatwierdzeniu nowego rządu prezydent Gustáv Husák podał się do dymisji.

Mieszko: Te zmiany odbyły się niemal błyskawicznie…

Dąbrówka: Tak, trzeba było jeszcze wybrać nowego prezydenta. Opozycja chciała, by prezydentem został Václav Havel; komuniści chcieli, by odbyły się wybory powszechne - wygrała propozycja opozycji. 29 grudnia 1989 roku Václav Havel został zaprzysiężony na prezydenta Czechosłowacji.

Mieszko: Havel był ostatnim prezydentem Czechosłowacji, prawda?

Dąbrówka: Masz rację, był także pierwszym prezydentem Republiki Czeskiej, ale oczywiście w roku 1989 nikt nie przypuszczał, że sytuacja polityczna wkrótce znowu się zmieni.

Mieszko: To chyba była wielka satysfakcja po tylu latach upokorzeń zostać głową państwa?

Dąbrówka: Na pewno. Tym bardziej, że cieszył się ogromnym uznaniem wśród społeczeństwa. W sumie sprawował urząd prezydenta w latach 1989-1992 (jako prezydent Czechosłowacji), oraz w latach 1993-2003 (jako prezydent Republiki Czeskiej).

Mieszko: To rzeczywiście świadczy o ogromnym zaufaniu, jakim darzyli go obywatele.

Dąbrówka: V. Havel należał do wybitnych jednostek, dla których sprawowanie funkcji państwowej było misją, którą należało wypełniać jak najlepiej. Sprawując urząd prezydenta nie zaprzestał swojej walki o prawa człowieka - był kompasem, który wskazywał ludziom prawidłową drogę. Walczył także o prawa człowieka na arenie międzynarodowej. Świat szanował go za postawę obrońcy praw człowieka. Był nominowany do Pokojowej Nagrody Nobla, jednak tego wyróżnienia nie otrzymał. Literacką Nagrodę Nobla otrzymał w roku 1984 Czech – poeta Jaroslav Seifert, który także podpisał Kartę 77.

Mieszko: Szkoda, że nie przyznano Nagrody Nobla  Havlowi.

Dąbrówka: Nie przesadzę, gdy powiem, że pomimo tego, iż nie dostał tej nagrody i tak Václav Havel jest najbardziej znanym Czechem na świecie. A dzięki wzorowi na tartanie następne pokolenia będą pamiętać o tym wspaniałym człowieku – młodzi ludzie lubią nosić chusty, no nie?